Прехрамбени бои: Опасни по здравјето или не?

08-05-2023 | Занимливости

Боја за храна или адитив за боја е секоја боја, пигмент или супстанција што дава обојување кога се додава во храна или пијалок. Боите за храна се користат и во комерцијалното производство на храна и во домашното готвење. Исто така се користат во различни не-прехранбени апликации, вклучувајќи козметика, лекови и медицински помагала.

Во зависност од потеклото, боите главно може да се поделат на природни и вештачки. Природните бои се изолирани од овошјата и зеленчукот каде се присутни и ги даваат карактеристичните и познати бои (каротеноиди, хлорофил, ксантофил, бетаин и други) или од некои инсекти (кармин, карминска киселина) со мала дообработка на екстрактите. Додека пак вештачките бои се синтетизираат лабораториски и/или индустриски од деривати на катранот и најчесто се соединенија со азо-група.

Луѓето поврзуваат одредени бои со одредени вкусови, а бојата на храната може да влијае на перцепцијата на вкус, почнувајќи од бонбони, па се до виното. Се смета дека додавањето на бои во храната за првпат е регистрирано во египетските градови уште во 1500 година п.н.е., кога производителите на бонбони додале природни екстракти и вино за да го подобрат изгледот на производите. Употребата на бои во храната е строго регулурана од национални агенции како FDA (Food and Drug Administration), FSA (Food Safety Agency) и EFSA (The European Food Safety Authority).

На табелата се прикажани дозволените бои за употреба во храна. Според актуелната европска и локална законска регулатива, вештачките бои кои се користат во производството на храна мораат да бидат наведени во декларацијата на производот.

Загриженоста за безбедноста на храната довела до појава на бројни прописи низ целиот свет. Меѓу првите се германските прописи за храна објавени во 1882 година предвидуваа исклучување на опасни „минерали“ како што се арсен, бакар, хром, олово, жива и цинк, кои често биле користени како состојки во боите.

Распространето мислење во јавноста дека вештачките бои во храна предизвикуваат хиперактивност слична на ADHD (Attention deficit hyperactivity disorder) кај децата потекнува од Бенјамин Феинголд, педијатриски алерголог од Калифорнија, кој во 1973 година предложи дека салицилатите, вештачките бои и вештачките вкусови предизвикуваат хиперактивност кај децата сепак, нема сериозни докази за поддршка на ваквите тврдења дека боите во храната предизвикува нетолеранција кон храна и однесување слично на ADHD кај децата. Можно е одредени бои и вештачки бои за храна да дејствуваат како тригер кај оние луѓе кои имаат генетски предиспозиции, но доказите се слаби.

Зголемен внес може да ги активира протеините и клетките од воспалителните процеси и може да резултира со индукција на автоимуни, па дури и нервни нарушувања. Кај луѓе кои имаат генски предиспозиции за развој на алергиски заболувања, вештаките бои можат индиректно да ја стимулираат имунолошката реакција кон вештачките бои со појава на нови реакции на хиперсензитивност или влошување на постоечката состојба. Алергиите на боја на храна се прилично ретки. Генерално, експертите веруваат дека само мал број луѓе се погодени од бои за храна. Ова се однесува и на природните и на вештачките бои за храна, иако главно пријавените случаии на алерги се од вештачки бои. Алергиските реакции на бои може да се јават како црвенило, чешање, уртикарија и во потешките случаи проблеми со дишење и астма. Најчестите бои кои предизвикуваат алергии се прикажани на табелата.

Постојат многу контроверзии за употребата на вештачките бои во прехрамбената индустрија. Потврдени се само тврдењата дека прекуметното конзумирање на храна со вештачки бои може да има влијание на развојот на ADHD кај деца. Потврдено е и дека одредени природни и вештачки бои кои се дозволени за употреба во храна може да предизвикаат слаби, но и сериозни алергиски реакции. За некои од вештачките бои потврдено е дека при внес во поголеми или умерени количини заедно со одредени пореметувања во имунолошкиот систем може да предизвикаат нарушување во нормалната функција на дигестивниот систем. Според тврдењата на релевантните агенции кои ги даваат дозволите за употреба на вештачките бои во храна, доколку истите се користат умерено, кај здрави индивидуи не можат да предизвикаат сериозни последици по здравјето. За потврдување на негативното влијание на вештачките бои врз имунолошкиот систем во предвид треба да се земат и генетските фактори, постоечки состојби кај индивидуите и секако факторите на околината.

М-р Мирко Трпевски

магистер по молекуларна биологија

Вештачки засладувачи. Дали се безбедни?

08-05-2023 | Занимливости

Шеќерот и неговата улога во нашата исхрана, станаа контроверзна тема. Прекумерната конзумација на шеќер може да доведе до проблеми како што се расипување на забите, дебелина и здравствени компликации поврзани со прекумерна тежина и дебелина. Ограничувањето или избегнувањето на храна со голема количина на додаден шеќер како што се слатки, колачи, безалкохолни пијалоци итн. е најдобриот начин да го контролирате внесот. Бидејќи нашиот организам е создаден да сака блага храна, а природните шеќери се високо калорични, денес се поатрактивна е употребата на вештачки засладувачи во исхраната. Но, што се вештачките засладувачи?

Засладувачи се супстанци кои се со со многукратно поголема сладост од сахарозата, кој е обичен трпезен шеќер и се еден вид замена за шеќер. Чувството на сладост предизвикано од овие супстанци понекогаш е значително различно од сахарозата, ова може да се запримети кај безалкохолни пијалоци или слатки чаеви кои се етикетирани како „диетални“ или „лесни“ кои содржат вештачки засладувачи и често имаат значително различно чувство во устата. Поради нивниот интензитет на сладост, тие се користат во мали количини и поради тоа храната во која се употребуваат е помалку калорична.

Засладувачите мора да бидат одобрени од Администрацијата за храна и лекови (FDA) и мора да се докажат како безбедни. За употреба, одобрени се шест замени за шеќер со висок интензитет: аспартам, сукралоза, неотам, ацесулфам калиум (Аце-К), сахарин и адвантам и два засладувачи со висок интензитет кои се добиваат од растенија: стевиол гликозиди добиени од лисја од стевија (Stevia rebaudiana) и екстракти од Siraitia grosvenorii, исто така наречени луо хан гуо или монашко овошје. Познати се некои замени за шеќер од растително потекло, вклучувајќи сорбитол, ксилитол и лактитол.

Нутритивните засладувачи се сметаат за хранливи супститути за шеќер, бидејќи обезбедуваат калории кога се консумираат. Такви се шеќерните алкохоли и тие обезбедуваат помалку калории од природните шеќери, затоа што тие не се апсорбираат целосно во нашето тело. Поради оваа причина, високиот внес на храна што содржи некои шеќерни алкохоли може да доведе до гасови во стомакот и дијареа. Секоја храна што содржи сорбитол или манитол мора да содржи предупредување на нивната етикета дека „прекумерната потрошувачка може да има лаксативно дејство“.

Ненутритивните засладувачи (сахарин, аспартам, ацесулфам калиум, сукралоза и неотам) се вештачки засладувачи кои всушност биле хемикалии што биле развивани за друга намена се додека истражувачот не го вкусил и открил дека е слатко. Тие се наоѓаат во толку многу производи, што луѓето можат да ги консумираат дури и без да го знаат тоа. Има поделба во медицинската заедница,  тие што се за или тие што се против нивната употреба, затоа што фактите за безбедноста на овие вештачки засладувачи сеуште не се доволно јасни. Иако долги години наназад има истражувања кои кажуваат дека постојат одредени ризици при конзумација на вештачки засладувачи, сепак не е сеуште докажано дали тие се доволно големи за да се стави забрана за нивно користење. Така на пример докажано е дека постои можност сахарин да предизвика алергиски реакции кај лица кои не можат да толерираат сулфа лекови. Реакциите може да вклучуваат главоболки, тешкотии при дишењето, ерупции на кожата и дијареа. Исто така, се верува дека сахаринот се наоѓа во некои формули за бебиња и може да предизвика раздразливост и мускулна дисфункција. Од овие причини, многу луѓе сеуште веруваат дека употребата на сахарин треба да биде ограничена кај доенчиња, деца и бремени жени. Аспартамот кој е еден од најконтроверзните вештачки засладувачи, носи ризик за луѓето со ретко генетско нарушување фенилкетонурија и за луѓе кои страдаат од депресија. Тешко за да се утврди дали би имало долгорочни здравствени проблеми ако консумирате вештачки засладувачи за време на бременоста или за време на детството. Ниту еден од производителите не вели дека не можете да ги консумирате, но ниту еден од нив нема долгорочни студии кои докажуваат дека е безбедно тоа да се прави.

Определени се прифатливи дневни дози за секој ненутритивен засладувач и не можеме да внесеме неограничени количини од овие адитиви. Ако мислите дека чувствувате некој симптом при конзумација на нутритивен или ненутритивен засладувач, тогаш негово елиминирање од вашата исхрана е најдобриот начин за да се утврди дали е тоа така. Засладувачите не се основни хранливи материи во нашата исхрана и затоа постојат, за да го негуваат нашиот сладок залак, а не нашето тело.

М-р Емилија Ѓоргиева,

магистер по хемиски науки