Важноста на конзумирањето на зеленчукот во секојдневната исхрана кај младите

22-09-2023 | Занимливости

Исхраната игра клучна улога во нашиот живот, особено кај младите лица. Зеленчукот, со своите хранливи супстанции и витамини, треба да биде неизоставен дел од исхраната на секое младо лице. Во овој текст, ќе го продискутираме значењето на конзумирањето на зеленчук во исхраната на младите лица и како тоа може да им помогне да останат здрави и енергични.

Извор на витамини и минерали

Зеленчукот е богат извор на витамини и минерали кои се неопходни за развојот и функционирањето на организмот на младите лица. Некои од најважните хранливи супстанции кои се наоѓаат во зеленчукот вклучуваат витамини како A, C и K, како и минерали како калциум, железо и калиум. Овие супстанции помагаат во изградбата на јак имунолошки систем, изградба на коските и забрзување на метаболизмот.

Извор на антиоксиданти

Зеленчукот содржи антиоксиданти, како на пример бета-каротен и лутеин, кои се клучни во заштитата на клетките од слободните радикали. Овие антиоксиданти спречуваат оштетување на клетките и можат да го намалат ризикот од сериозни болести, како ракот и срцевите заболувања.

Одржување на телесната тежина

Зеленчукот, особено оној кој е нискокалоричен и богат со влакна, може да помогне во контролирањето на тежината кај младите лица. Тие го зголемуваат волкуменот на содржината во желудникот, што го намалува апетитот за висококалорична храна и оброци. Ова може да им помогне на младите лица да ја одржат телесната тежина тежина и да го намалат ризикот од обезност.

Подобрување на варењето на храната

Влакната во зеленчукот се одлични за дигестивното здравје. Ја стимулираат перисталтиката на цревата, спречувајќи констипација и други проблеми со дигестивниот систем. Овие хранливи супстанции ја подобруваат апсорпцијата на храна и ја спречуваат појавата на проблеми со варењето односно диспепсијата.

Подобрување на когнитивните функции

Истражувањата покажуваат дека зеленчукот може да има позитивно влијание врз когнитивните функции кај младите лица. Зеленчуците богати со витамини и антиоксиданти, можат да ја подобрат когницијата и концентрацијата, што може да им помогне на учениците и студентите да постигнат подобри резултати во учењето.

Заклучок

Зеленчукот треба да биде неизоставен дел од исхраната на младите лица, бидејќи им обезбедува есенцијални хранливи супстанции, антиоксиданти и влакна кои се неопходни за нивното здравје и развој. Конзумирајќи зеленчук со секој оброк, младите лица придонесуваат кон зачувувањето на своето здравје во многу аспекти. Затоа, потрудете се се секој оброк да внесете и зеленчук и на тој начин да инвестирате во своето здравје.

Д-р Иле Кузманоски

Прехрамбени бои: Опасни по здравјето или не?

08-05-2023 | Занимливости

Боја за храна или адитив за боја е секоја боја, пигмент или супстанција што дава обојување кога се додава во храна или пијалок. Боите за храна се користат и во комерцијалното производство на храна и во домашното готвење. Исто така се користат во различни не-прехранбени апликации, вклучувајќи козметика, лекови и медицински помагала.

Во зависност од потеклото, боите главно може да се поделат на природни и вештачки. Природните бои се изолирани од овошјата и зеленчукот каде се присутни и ги даваат карактеристичните и познати бои (каротеноиди, хлорофил, ксантофил, бетаин и други) или од некои инсекти (кармин, карминска киселина) со мала дообработка на екстрактите. Додека пак вештачките бои се синтетизираат лабораториски и/или индустриски од деривати на катранот и најчесто се соединенија со азо-група.

Луѓето поврзуваат одредени бои со одредени вкусови, а бојата на храната може да влијае на перцепцијата на вкус, почнувајќи од бонбони, па се до виното. Се смета дека додавањето на бои во храната за првпат е регистрирано во египетските градови уште во 1500 година п.н.е., кога производителите на бонбони додале природни екстракти и вино за да го подобрат изгледот на производите. Употребата на бои во храната е строго регулурана од национални агенции како FDA (Food and Drug Administration), FSA (Food Safety Agency) и EFSA (The European Food Safety Authority).

На табелата се прикажани дозволените бои за употреба во храна. Според актуелната европска и локална законска регулатива, вештачките бои кои се користат во производството на храна мораат да бидат наведени во декларацијата на производот.

Загриженоста за безбедноста на храната довела до појава на бројни прописи низ целиот свет. Меѓу првите се германските прописи за храна објавени во 1882 година предвидуваа исклучување на опасни „минерали“ како што се арсен, бакар, хром, олово, жива и цинк, кои често биле користени како состојки во боите.

Распространето мислење во јавноста дека вештачките бои во храна предизвикуваат хиперактивност слична на ADHD (Attention deficit hyperactivity disorder) кај децата потекнува од Бенјамин Феинголд, педијатриски алерголог од Калифорнија, кој во 1973 година предложи дека салицилатите, вештачките бои и вештачките вкусови предизвикуваат хиперактивност кај децата сепак, нема сериозни докази за поддршка на ваквите тврдења дека боите во храната предизвикува нетолеранција кон храна и однесување слично на ADHD кај децата. Можно е одредени бои и вештачки бои за храна да дејствуваат како тригер кај оние луѓе кои имаат генетски предиспозиции, но доказите се слаби.

Зголемен внес може да ги активира протеините и клетките од воспалителните процеси и може да резултира со индукција на автоимуни, па дури и нервни нарушувања. Кај луѓе кои имаат генски предиспозиции за развој на алергиски заболувања, вештаките бои можат индиректно да ја стимулираат имунолошката реакција кон вештачките бои со појава на нови реакции на хиперсензитивност или влошување на постоечката состојба. Алергиите на боја на храна се прилично ретки. Генерално, експертите веруваат дека само мал број луѓе се погодени од бои за храна. Ова се однесува и на природните и на вештачките бои за храна, иако главно пријавените случаии на алерги се од вештачки бои. Алергиските реакции на бои може да се јават како црвенило, чешање, уртикарија и во потешките случаи проблеми со дишење и астма. Најчестите бои кои предизвикуваат алергии се прикажани на табелата.

Постојат многу контроверзии за употребата на вештачките бои во прехрамбената индустрија. Потврдени се само тврдењата дека прекуметното конзумирање на храна со вештачки бои може да има влијание на развојот на ADHD кај деца. Потврдено е и дека одредени природни и вештачки бои кои се дозволени за употреба во храна може да предизвикаат слаби, но и сериозни алергиски реакции. За некои од вештачките бои потврдено е дека при внес во поголеми или умерени количини заедно со одредени пореметувања во имунолошкиот систем може да предизвикаат нарушување во нормалната функција на дигестивниот систем. Според тврдењата на релевантните агенции кои ги даваат дозволите за употреба на вештачките бои во храна, доколку истите се користат умерено, кај здрави индивидуи не можат да предизвикаат сериозни последици по здравјето. За потврдување на негативното влијание на вештачките бои врз имунолошкиот систем во предвид треба да се земат и генетските фактори, постоечки состојби кај индивидуите и секако факторите на околината.

М-р Мирко Трпевски

магистер по молекуларна биологија

Вештачки засладувачи. Дали се безбедни?

08-05-2023 | Занимливости

Шеќерот и неговата улога во нашата исхрана, станаа контроверзна тема. Прекумерната конзумација на шеќер може да доведе до проблеми како што се расипување на забите, дебелина и здравствени компликации поврзани со прекумерна тежина и дебелина. Ограничувањето или избегнувањето на храна со голема количина на додаден шеќер како што се слатки, колачи, безалкохолни пијалоци итн. е најдобриот начин да го контролирате внесот. Бидејќи нашиот организам е создаден да сака блага храна, а природните шеќери се високо калорични, денес се поатрактивна е употребата на вештачки засладувачи во исхраната. Но, што се вештачките засладувачи?

Засладувачи се супстанци кои се со со многукратно поголема сладост од сахарозата, кој е обичен трпезен шеќер и се еден вид замена за шеќер. Чувството на сладост предизвикано од овие супстанци понекогаш е значително различно од сахарозата, ова може да се запримети кај безалкохолни пијалоци или слатки чаеви кои се етикетирани како „диетални“ или „лесни“ кои содржат вештачки засладувачи и често имаат значително различно чувство во устата. Поради нивниот интензитет на сладост, тие се користат во мали количини и поради тоа храната во која се употребуваат е помалку калорична.

Засладувачите мора да бидат одобрени од Администрацијата за храна и лекови (FDA) и мора да се докажат како безбедни. За употреба, одобрени се шест замени за шеќер со висок интензитет: аспартам, сукралоза, неотам, ацесулфам калиум (Аце-К), сахарин и адвантам и два засладувачи со висок интензитет кои се добиваат од растенија: стевиол гликозиди добиени од лисја од стевија (Stevia rebaudiana) и екстракти од Siraitia grosvenorii, исто така наречени луо хан гуо или монашко овошје. Познати се некои замени за шеќер од растително потекло, вклучувајќи сорбитол, ксилитол и лактитол.

Нутритивните засладувачи се сметаат за хранливи супститути за шеќер, бидејќи обезбедуваат калории кога се консумираат. Такви се шеќерните алкохоли и тие обезбедуваат помалку калории од природните шеќери, затоа што тие не се апсорбираат целосно во нашето тело. Поради оваа причина, високиот внес на храна што содржи некои шеќерни алкохоли може да доведе до гасови во стомакот и дијареа. Секоја храна што содржи сорбитол или манитол мора да содржи предупредување на нивната етикета дека „прекумерната потрошувачка може да има лаксативно дејство“.

Ненутритивните засладувачи (сахарин, аспартам, ацесулфам калиум, сукралоза и неотам) се вештачки засладувачи кои всушност биле хемикалии што биле развивани за друга намена се додека истражувачот не го вкусил и открил дека е слатко. Тие се наоѓаат во толку многу производи, што луѓето можат да ги консумираат дури и без да го знаат тоа. Има поделба во медицинската заедница,  тие што се за или тие што се против нивната употреба, затоа што фактите за безбедноста на овие вештачки засладувачи сеуште не се доволно јасни. Иако долги години наназад има истражувања кои кажуваат дека постојат одредени ризици при конзумација на вештачки засладувачи, сепак не е сеуште докажано дали тие се доволно големи за да се стави забрана за нивно користење. Така на пример докажано е дека постои можност сахарин да предизвика алергиски реакции кај лица кои не можат да толерираат сулфа лекови. Реакциите може да вклучуваат главоболки, тешкотии при дишењето, ерупции на кожата и дијареа. Исто така, се верува дека сахаринот се наоѓа во некои формули за бебиња и може да предизвика раздразливост и мускулна дисфункција. Од овие причини, многу луѓе сеуште веруваат дека употребата на сахарин треба да биде ограничена кај доенчиња, деца и бремени жени. Аспартамот кој е еден од најконтроверзните вештачки засладувачи, носи ризик за луѓето со ретко генетско нарушување фенилкетонурија и за луѓе кои страдаат од депресија. Тешко за да се утврди дали би имало долгорочни здравствени проблеми ако консумирате вештачки засладувачи за време на бременоста или за време на детството. Ниту еден од производителите не вели дека не можете да ги консумирате, но ниту еден од нив нема долгорочни студии кои докажуваат дека е безбедно тоа да се прави.

Определени се прифатливи дневни дози за секој ненутритивен засладувач и не можеме да внесеме неограничени количини од овие адитиви. Ако мислите дека чувствувате некој симптом при конзумација на нутритивен или ненутритивен засладувач, тогаш негово елиминирање од вашата исхрана е најдобриот начин за да се утврди дали е тоа така. Засладувачите не се основни хранливи материи во нашата исхрана и затоа постојат, за да го негуваат нашиот сладок залак, а не нашето тело.

М-р Емилија Ѓоргиева,

магистер по хемиски науки

Како природно да внесете железо во вашето тело

15-03-2023 | Занимливости

Железото е есенцијална компонента на хемоглобинот, миоглобинот и кофактор на неколку ензими, лекува анемија предизвикана од дефицит на железо, и го стимулира создавањето на коскената срцевина. Железото исто така ги олеснува менструалните тегоби и го зголемува имунитетот.

Зголемен внес се препорачува кај жени во репродуктивен период, на трудници и доилки, на лица пoстари од 55 години, на алкохоличари, спортисти и физички работници, на лица кои што од различни причини губат многу крв ( на пример преку менструација, внатрешни крварења), на вегетаријанци итн.

Симптоми на дефицит од железо се: замор, иритабилност, бледи дамки на кожата и ноктите, намалена способност за учење и намалени ментални капацитети.
Симптоми на труење од железо: крвав пролив, втоглавица, болки во стомакот, повраќање со крвави траги, слабост, колапс, слаб и забрзан срцев ритам. Преголеми количества на железо можат да го зголемат ризикот од развој на рак и болести на срцето.

Извори на железо се: жолчка од јајце, риба, месо и изнутрици, леќа, цели житарки, школки, грав. Какаото е исто така доста богато со железо, како и зелениот лиснат зеленчук. Како особено добри извори на железо ќе ги споменеме просото и  сусамот.
Се смета дека со внесување на само 25 грама сусам во текот на денот, во организмот се задоволуваат дневните потреби за внесување на железо. Сусамот е лековит дар од природата, не само поради количината на железо во неговиот состав, туку и поради количината на калциум. Во 100 гр сусам има до 7 пати повеќе калциум отколку во 100 мл млеко. Благотворното дејство на сусамот се гледа и во неговата способност за детоксификација на организмот и регулирањето на метаболизмот.
Поради високиот процент на железо во својот состав просото се смета за природна состојка која ја подобрува крвната слика. Во 100 грама просо има 9 мг железо. Освен што го подобрува нивото на железо во крвта, просото се употребува и при кардиоваскуларни проблеми, проблеми со органите за варење и проблеми со бубрезите односно при задржување на течности во организмот (особено кај трудници).

Подготвил:
Александра Пренџова
Дипломиран нутриционист и технолог по исхрана
ПЗУ СРЦЕ

Како до појак имунитет

15-03-2023 | Занимливости

Дали спаѓате во оние што често се разболуваат? Ви се лини дека настинките и другите инфективни болести на горните дишни патишта траат во недоглед и дека ве мачат повеќе отколку што би требало? Вистина е дека нашиот имунитет ослабува со текот на годините, од таа причина постарите луѓе не реагираат на вакцините толку добро како помладите и поради тоа кај нив вирусните инфекции можат да бидат фатални. Но без оглед на возраста, зајакнувањето на имунитетот е во наша моќ. Дури и мал недостиг на клучните микронутриенти, како цинк, селен и желзо, може да ја ослаби способноста на организмот да се одбрани од болести и инфекции. Доволно е да ја наполните чинијата со разнобојна растителна храна, да ги зачините оброците со повеќе лук и да го намалите внесот на масти и блага храна која работи против вас.

Што да се јаде?

Храна богата со протеини која влегува во составот на многу клучни клетки на имунолошкиот систем, какви што се антителата и белите крвни зрнца кои ги пронаоѓаат и уништуваат микробите и карценогените клетки. Протеинската храна содржи многу цинк, железо и витамини од Б-комплексот, кои се важни за зајакнување на имунитетот. Типичната западна исхрана не е лишена од протеини, но постарите луѓе и вегетаријанците мора да се потрудат да ги внесуваат во доволни количества. Доколку јадете месо, избегнувајте ги масните плескавици и прженото месо и јадете говедско месо без масти и пилешко месо без кожа. Заситените масти и пржената храна насекаде по телото предизвикуваат вопаление со мал интензитет, кои со текот на времето може да ги потрошат ресурсите на имунолошкиот систем.

Исто така сардините не само што содржат протеини без маснотии туку содржат и антивоспалителни есенцијални омега 3 масни киселини, како и солидни количества цинк и селен.

Семки од тиква – околу 125г семе од тиква содржи 6 мг цинк, една од најважните хранливи материи за работата на имунолошкиот систем. Истражувањата покажаа дека луѓето на коишто им недостига цинк побавно закрепнуваат од инфективните болести. (препорачаното двевно количество цинк изнесува 14мг за мажи и околуи 8мг за жени, но ако се разболувате често внесувајте 25мг дневно). Мисиркиното-темно месо и говедското месо се исто така добри извори на цинк а во шест остриги има дури 40 мг цинк.

Бразилски орев – ова јаткасто овошје е најдобриот природен извор на антиоксидантскиот минерал селен, кој го зајакнува имунитетот. Кога немаме доволно селен, нашите бели крвни зрна и побавно ги убиваат микробите и клетките на ракот. Секој бразилски орев содржи 75-100 μg  селен, па затоа  доволно е да изедете 1-2 днево, бидејќи дневното препорачано количество селен е релативно мало.Селенот го има и во лососот, раковите и шкампите. 

Лук – лукот е пријател на имунолошкиот систем, особено кога се јаде свеж. Станува збор за јадлив антибиотик со силно антибактериско и антивирусно дејство. Неговите сулфурни соединенија содржат изненадувачки многу антиоксиданси. Исечкајте го или згмечете го лукот и оставете го да одстои 10-15 минути за целосно да ги пушти своите лековити соединенија.

Разнобојно овошје и зеленчук – овошјето и зеленчукот со живи бои се богат извор на интиоксиданти супстанции кои му се потребни на нашиот организам во големи количества кога сме болни или под стрес. Стресот и болеста го поттикнуваат создавањето на молекули познати како слободни радикали кои ги оштетуваат клетките. Овие молекули можат да го оштетат тимусот (градната жлезда), во која се создаваат мноштво клетки на имунолошкиот систем. 

Тоа што важи за тимусот, важи и за целиот имунолошки систем. Кога тимусот е оштетен ние стануваме по подложни на инфективни болести, што за возврат води до создаваање на уште слободни радикали. Антиоксидантите ни помагаат да го прекинеме овој циклус. Зголеменото консумирање овошје и зеленчук претставува лесен начин по природен пат да му обезбедиме нанашиот организам доволно количество антиоксиданси. Но не ограничувајте се само на јаболката и портокалите бидејки флавоноидите како во грозјето и каротеноидите во морковот и слаткиот компир се едни од најмоќните антиоксиданси, исто така и бобинките содржат најмногу антиоксиданси од сите овошја. Се препорачуваат минимум 5 чинии овошје и зеленчук во текот на денот.

BioCosmos

Водата – извор на живот

15-03-2023 | Занимливости

Водата е извор на животот. Човечкиот организам не може да функционира без вода. Таа е составен дел на телото и претставува 70% од вкупната телесна тежина. 

Колку вода треба да конзумираме дневно?

Колкава количина треба да се внесува зависи од повеќе фактори: физичката активност,  телесната тежина ,климатските фактори и др. Во просек треба да се конзумираат 1,5-2,5 л на ден кај возрасни. Потребите за вода кај децата  зависат од  возрастa на детето, губитокот на вода преку кожата и белите дробови, клиничката состојба на детето (дијареја, повраќање..) и микроклиматските услови (температура, влажност) .

Што доколку не конзумираме доволно вода?

Доколку не конзумираме доволно вода се јавуват симптоми како: јака жед, сува слузница на устата, јазикот е сув и обложен. Заради намален внес на  вода и течности може да се намали крвниот притисок. Се јавуваат и симптоми од страна на нервниот систем: наизменично депресија и зголемена раздразливост. Се намалува излачувањето на урина која станува поконцентрирана и темна.

Што е дехидратација?

Дехидратација е состојба при која има поголем губиток отколку внес на течности. Паралелно со губитокот на течности се јавува и губиток на електролити, што резултира со нарушување на правилната распределба на течности, односно доаѓа до забавување на сите метаболни процеси. 

Кои се состојбите што доведуваат до дехидратација?

• Фебрилни состојби, односно состојби со покачена телесна температура. Доколку е засегнат и гастроинтестиналниот тракт, односно имаме повраќање и течна столица, поголем е ризикот за настанувањето на дехидратација 
• Интензивно потење – се случува при поголем физички напор или изложеност на екстремни временски и температурни услови 
• Обилно мокрење 
• Болести кај кои има поголемо губење на електролити и течности, како цистична фиброза, целијакија. 
• Паразитарни инфекции – придружени со повраќање и пролив.

Како да спречиме дехидратација?
Дехидратацијата може да се спречи преку доволен внес на вода  и течности.

Што може да заклучиме -зошто водата е важна за нашиот организам?
Водата во организмот е неопходна за електролитната рамнотежа, за регулацијата на телесната температура , за нормално функционирање на дигестивниот систем, им помага на бубрезите да ги елиминираат токсичните материи. На кожата ѝ е потребна вода за да изгледа помлада, посјајна и поздрава. Добрата хидратација  е клучна за подобар сон и концентрација.

Д-р Ирена Димитровска